İdari İşlem Nedir? İdari İşlemler Nasıl Denetlenir?

Avukat Mert YALÇIN
5 Tem
3 dakikada okunur

1. Giriş

İdare, kamu yararını sağlamak ve kamu hizmetlerini yürütmekle yükümlü olan kamu tüzel kişiliklerinden oluşur. İdare bu görevlerini yerine getirirken, idari işlemler adı verilen tek taraflı irade açıklamalarıyla bireylerin hak ve yükümlülüklerini doğrudan etkileyen kararlar alır.

İdari işlemlerin hukuka uygunluğu, birey haklarının korunması açısından büyük önem taşır. Bu sebeple idari işlemler hem idari denetim yollarına hem de yargısal denetime tabidir.

2. İdari İşlem Nedir?

📌 Tanım:

İdari işlem, kamu gücü kullanılarak idare tarafından tek taraflı irade ile tesis edilen, hukuki sonuç doğuran işlemlerdir. Bu işlemler kişilerin hak ve yükümlülüklerini doğrudan etkiler.

📜 Kanuni Dayanak:

İdari işlem tanımı Anayasa’da açıkça yer almasa da, 1982 Anayasası’nın 125. maddesi uyarınca, idarenin her türlü eylem ve işlemi yargı denetimine tabidir.Ayrıca, Danıştay ve idare mahkemelerinin içtihatları idari işlem kavramını somutlaştırmıştır.

3. İdari İşlemlerin Özellikleri

Tek taraflıdır: İdare tarafından tek yanlı olarak tesis edilir, muhatabın onayına gerek yoktur.
Kamu gücüne dayanır: Devletin üstün yetki ve ayrıcalıklarına (örneğin zorla uygulanabilirlik) sahiptir.
Hukuki sonuç doğurur: Hak, yetki, yükümlülük veya yasak getirir.
İcrailik niteliği taşır: Hukuka aykırı bile olsa, yürürlükte kalır; iptal edilene kadar uygulanabilir.

4. İdari İşlem Türleri

Tür	Örnek
Bireysel işlemler	Memur atama, ruhsat verme, para cezası
Düzenleyici işlemler	Yönetmelikler, genelgeler, tebliğler
İcrai işlemler	Tahliye emri, yıkım kararı, vergi cezası
Hazırlık işlemleri	Ön inceleme raporu, müfettiş önerisi
Toplu işlemler	Sınav sonuçları, listeler, toplu atamalar

5. İdari İşlemlerin Denetimi

İdari işlemler kendiliğinden doğru kabul edilmez; hem idarenin kendi içinde hem de bağımsız yargı yolu ile denetlenebilir.

A) İdari Denetim (Hiyerarşik veya İdari Başvuru Yolları)

İdarenin kendi içinde yapılan denetim yollarıdır:

🔹 1. İtiraz / Şikâyet

İdari merciilere başvurarak işlemin geri alınması veya düzeltilmesi istenebilir.

🔹 2. Hiyerarşik Denetim

Alt kademedeki memurun işlemi üst makam tarafından iptal edilebilir (örneğin kaymakamın işlemi valilikçe geri alınabilir).

🔹 3. Üst Makama Başvuru (İdari Yolda İtiraz)

İdare Hukuku Genel Kurallarına göre, ilk işlem merciinden daha üst idari makama başvuru yapılabilir. Ancak bu başvuru yargı yolunu kapatmaz.

B) Yargısal Denetim (İdari Yargı)

İdari işlemlere karşı, idari yargı mercilerinde iptal davası veya tam yargı davası açılabilir.

📌 Kanuni Dayanak:

1982 Anayasası m.125/1

“İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.”

1. İptal Davası

İdari işlemin hukuka aykırılığı iddiasıyla açılır. Mahkeme, işlemin yetki, şekil, sebep, konu ve amaç yönlerinden hukuka uygun olup olmadığını denetler.İşlem iptal edilirse hiç tesis edilmemiş sayılır.

2. Tam Yargı Davası (Tazminat Davası)

İdari işlem nedeniyle kişinin uğradığı zararın giderilmesi amacıyla açılır.Örneğin; haksız yere verilen bir para cezası nedeniyle banka hesabı bloke edilen kişi maddi ve manevi tazminat talep edebilir.

6. İdari İşlemlere Karşı Dava Açma Süresi

Genel dava açma süresi: 60 gün (İYUK m.7)
Belediye kararlarına karşı: 30 gün
Disiplin cezalarına karşı: 15 gün

📌 Dava süresi, işlemin tebliğ edildiği tarihten itibaren başlar. Süre geçtikten sonra dava açma hakkı sona erer (hak düşürücü süredir).

7. Dava Yetki ve Görev Kuralları

Yetkili mahkeme: İşlemi tesis eden idarenin bulunduğu yerdeki idare mahkemesi
Görevli mahkeme:
- İdari işlemler → İdare Mahkemesi
- Vergi işlemleri → Vergi Mahkemesi
- Disiplin/ceza niteliği varsa → Danıştay veya bölge idare (belirli durumlarda)

8. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

İdari işlem iptal edilince sonuç ne olur?→ İşlem hiç yapılmamış sayılır. Buna bağlı işlemler de geçersiz olur. (örneğin: haksız disiplin cezası iptal edilirse memur rütbesi geri verilir.)

Dava açmadan önce itiraz etmek zorunlu mu?→ Hayır, iptal davası için doğrudan idare mahkemesine başvurmak mümkündür. Ancak bazı işlemlerde önce idari başvuru zorunlu olabilir (örn. vergi uyuşmazlıkları).

İdare yanlış işlem yaptığında ceza alır mı?→ İdarenin sorumluluğu kusura dayanmaz (objektif sorumluluk ilkesi). Ancak görevli kişi hakkında ayrıca ceza/disciplin işlemi yapılabilir.

Belediyenin imar kararı iptal edilirse ne olur?→ Ruhsatlar da geçersiz olur; bina mühürlenebilir, yıkım kararı çıkabilir. Bu nedenle idari işlemin iptali ciddi sonuçlar doğurur.

9. Sonuç

İdari işlemler, bireylerin yaşamını doğrudan etkileyen, kamu gücüyle alınan kararlardır. Bu nedenle hukuka uygunlukları mutlaka denetlenmelidir. Gerek idari başvuru yolları gerekse yargı yolları, bireylerin haklarını korumak ve idarenin keyfi işlemlerini önlemek için büyük önem taşır.

İdarenin tesis ettiği bir işleme karşı hak kaybı yaşamamak için, sürelere dikkat edilmeli ve mümkünse idare hukuku alanında deneyimli bir avukattan hukuki destek alınmalıdır.