Hırsızlık Suçunda Etkin Pişmanlık Hükümlerinin Uygulanabilme Şartları

Avukat Mert YALÇIN
1 Tem
4 dakikada okunur

Güncelleme tarihi: 2 Tem

Giriş

Ceza hukukunun temel ilkelerinden biri, failin işlediği suçtan pişmanlık duyması ve bu pişmanlığını somut davranışlarla ortaya koyması hâlinde cezasında indirim yapılabilmesine imkân tanınmasıdır. Bu bağlamda “etkin pişmanlık” kurumu, hem cezanın bireyselleştirilmesi hem de mağdurun zararının giderilmesi bakımından önemli bir rol üstlenmektedir.

Özellikle mal varlığına karşı işlenen suçlar bakımından, mağdurun zararının giderilmesi ve suç sonrası toplumsal barışın yeniden tesisi amacıyla etkin pişmanlık hükümleri düzenlenmiştir. Bu bağlamda Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) hırsızlık suçu özelinde etkin pişmanlığa dair açık hükümler mevcuttur. Bu yazımızda, hırsızlık suçunda etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilme şartları, yasal dayanaklar, doktrin görüşleri ve Yargıtay içtihatları ışığında ayrıntılı şekilde ele alınacaktır.

I. Etkin Pişmanlık Kavramı

Etkin pişmanlık, failin işlediği suçun sonuçlarını ortadan kaldırmaya yönelik iradi davranışları nedeniyle hakkında ceza indirimi veya cezasızlık öngörülmesidir. Bu kavram, klasik anlamda “sıradan pişmanlık”tan farklıdır; çünkü etkin pişmanlık yalnızca bir iç duygu değil, failin somut, dışa yansıyan bir eylemiyle ortaya çıkmaktadır.

Failin etkin pişmanlık gösterdiği kabul edilebilmesi için mağdurun uğradığı zararı gidermeye yönelik çaba göstermesi ve bu davranışın iradi olarak gerçekleşmesi gereklidir.

II. Hırsızlık Suçu (TCK m. 141 vd.)

A. Hırsızlık Suçunun Tanımı

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 141. maddesinde hırsızlık suçu şöyle tanımlanmıştır:

“Zilyedin rızası olmaksızın bir başkasına ait taşınır malı, alıp kendisine veya başkasına yarar sağlamak amacıyla bulunduğu yerden alma” fiilidir.

Hırsızlık suçu, failin malı bulunduğu yerden almasıyla tamamlanır ve bu suç, mağdurun malvarlığı değerinde eksilmeye yol açar.

B. Nitelikli Hırsızlık Halleri (TCK m. 142)

TCK m. 142 ile bazı hırsızlık eylemleri “nitelikli” hâle getirilmiş, failin cezası daha ağır bir şekilde belirlenmiştir. Örneğin, gece vakti, birden fazla kişiyle, kamu kurumlarından veya afet zamanlarında yapılan hırsızlıklar bu kapsamdadır.

Bu nitelikli hallerin varlığı, etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmasını doğrudan engellememekle birlikte, değerlendirme açısından özel dikkat gerektirir.

III. Etkin Pişmanlık Hükümleri (TCK m. 168)

A. Kanuni Düzenleme

TCK’nın 168. maddesi, malvarlığına karşı işlenen suçlarda etkin pişmanlık hükümlerini düzenlemektedir. Madde metni şu şekildedir:

(1) Hırsızlık, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık ve benzeri malvarlığına karşı suçları işleyen kişinin, soruşturma başlamadan önce mağdurun uğradığı zararı aynen iade, suçtan elde edilen menfaatin geri verilmesi veya tazmin suretiyle tamamen gidermesi hâlinde, hakkında verilecek cezada 2/3 kadar indirim yapılabilir. (2) Zarar, kovuşturma başlamadan önce giderilirse, verilecek cezada üçte birden yarısına kadar indirim yapılabilir. (3) Zararın, mahkûmiyet kesinleşmeden önce giderilmesi hâlinde, cezada altıda birden üçte birine kadar indirim yapılabilir.

Bu düzenleme uyarınca etkin pişmanlık, failin pişmanlığını ne zaman gösterdiğine göre üç farklı evrede değerlendirilir:

Soruşturma öncesi pişmanlık (en yüksek indirim),
Kovuşturma öncesi pişmanlık (orta düzeyde indirim),
Hüküm kesinleşmeden önce pişmanlık (en düşük indirim).

IV. Etkin Pişmanlık Şartları

A. Failin Kendi İradesiyle Zarar Gidermesi

Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için zarar gideriminin fail tarafından iradi olarak gerçekleştirilmiş olması gerekir. Mahkeme veya kolluk zoruyla değil, failin kendi rızasıyla zararın aynen iade veya tazmin suretiyle giderilmesi aranır.

B. Zararın Tamamen Giderilmesi

TCK m. 168’de, etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için “zararın tamamen giderilmesi” gerektiği açıkça belirtilmiştir. Bu durum hem mağdurun rızasına hem de maddi olarak zararın tüm boyutlarının ortadan kaldırılmasına bağlıdır.

C. Zamanlama

Yukarıda da belirtildiği üzere, failin zararı ne zaman giderdiği indirimin oranını doğrudan etkiler. Bu bağlamda etkin pişmanlık, soruşturma veya kovuşturma sürecinin hangi aşamasında olunduğuna göre ayrı ayrı değerlendirilir.

D. Failin Etkin Katkısı

Yargıtay kararlarında da belirtildiği üzere, sadece üçüncü kişiler aracılığıyla yapılan ödeme veya iade, failin etkin pişmanlık gösterdiği anlamına gelmeyebilir. Failin bu sürece bizzat katılımı önem arz eder.

VI. Hırsızlık Suçunun Nitelikli Halleri ve Etkin Pişmanlık

Nitelikli hırsızlık suçu işlenmişse, yani suç TCK m. 142’de belirtilen şekillerde gerçekleştirilmişse, etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilir mi?

Kanunda bu konuda herhangi bir sınırlama öngörülmemiştir. Dolayısıyla nitelikli hırsızlık suçlarında da etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilir. Ancak nitelikli haller, failin kastını daha ağır gösterdiğinden, mahkemeler takdir hakkını kullanırken daha sınırlayıcı bir değerlendirme yapabilir.

VII. Etkin Pişmanlık ve Taksirli Suç Ayrımı

Etkin pişmanlık yalnızca kastla işlenen suçlarda uygulanır. Taksirli suçlarda zarar gidermesi halinde farklı hükümler devreye girer (örneğin, TCK m. 73/4 uyarınca uzlaşma gibi). Hırsızlık suçu kasten işlenen bir suçtur, dolayısıyla etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilir.

VIII. Etkin Pişmanlık ve Uzlaşma Farkı

Etkin pişmanlık ve uzlaşma kurumları birbirine karıştırılmamalıdır. Etkin pişmanlık, failin zararı gidermesi sonucu cezada indirim yapılmasını sağlar. Uzlaşma ise tarafların bir araya gelerek anlaşmaları sonucunda kamu davasının açılmaması veya düşmesi ile sonuçlanabilir. Uzlaşma CMK m. 253’te, etkin pişmanlık ise TCK m. 168’de düzenlenmiştir.

IX. Uygulamada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Etkin pişmanlık iddiası mutlaka somut belge ve bilgi ile desteklenmelidir (dekont, yazılı beyan, mağdurun ifadesi).
Zararın giderildiği tarihin doğru tespit edilmesi gerekir.
Failin iade iradesi açık ve net şekilde ortaya konmalıdır.
Suç konusu malın aynen iadesi mümkün değilse, rayiç değeri üzerinden maddi tazmin yoluyla giderim sağlanabilir.

Sonuç ve Değerlendirme

Hırsızlık suçu, malvarlığına karşı işlenen ve toplumda huzursuzluk yaratan ciddi bir suç türüdür. Ancak failin suçun sonuçlarını ortadan kaldırma yönündeki iradesi, hukuk düzeni tarafından olumlu karşılanmakta ve bu durumda cezadan indirim yapılmasına imkân tanınmaktadır.

TCK m. 168 çerçevesinde düzenlenen etkin pişmanlık hükümleri, hem mağdurun zararının telafi edilmesi hem de cezanın bireyselleştirilmesi açısından işlevseldir. Hırsızlık suçunda etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için, zararın tamamen ve iradi olarak giderilmiş olması, bu davranışın suçun belirli aşamalarından önce gerçekleştirilmiş olması ve somut delillerle desteklenmesi gerekmektedir.

Bu çerçevede gerek ceza soruşturması ve kovuşturması aşamasında gerekse hükmün infazı öncesi dönemlerde etkin pişmanlık hükümlerinin doğru ve etkili şekilde uygulanması, hem adaletin sağlanmasına hem de ceza adalet sisteminin rasyonelleşmesine katkı sunmaktadır.

Daha detaylı bilgi almak isterseniz iletişime geçiniz.